|
Wheelwright
- Vlieger
lanceerinrichting
Patenten: CA 422.725 - 1944
US
2.386.762 - 1945
GB
327.369 - 1929 (Schermuly, lijnwerp raket)
Fig. 1
Een pakketje via de
post
Als ik heel eerlijk ben, moet ik toegeven dat ik schrok.
Het pakket had afgelopen dagen in de hoek van de kamer gestaan, ik
was niet thuis. Ik had het gekocht via een veilingsite op internet,
maar wist niet wat er in zou zitten. Ik wist waarvan het onderdelen
zou moeten bevatten, maar dit…
In een reflex kijk ik op de thermometer die aan de muur
hangt. Niet dat het zin heeft, het is 28 graden. Sinds 1901 de op
vijf na heetste zomer. In mijn hand houd ik een raket. Een geladen
raket, een metalen buis met kruit uit 1942. Oorlogstuig. In de ooit
knalgele, maar nu verkleurde koffer zitten er nog twee. Achteraf
blijkt één systeem gebruikt te zijn, waarschijnlijk heeft iemand het
een keer geprobeerd. Wat zou ik graag diegene willen spreken en
vragen hoe het gegaan en afgelopen is. Ik pak de koffer verder uit,
voorzichtig en ontdek drie vliegers, nog twee raketten, slaghoedjes
(Winchester 24) en een zwaar lanceerpistool.
Niet te geloven dat dit alles via de post, met het
vliegtuig en de bezorger met zijn busje, ik ken hem inmiddels
persoonlijk - ‘pap, die man is er weer met een vlieger voor je!’
- uit de VS naar
Nederland is gekomen. Gewoon de douane door, niets aan de hand.
Gelukkig maar dat er even niet is opgelet bij de
controles.
Een vlieger
lanceerinrichting
De gepatenteerde Wheelwright lanceerbare vlieger, een
soort Conyne-achtige uitklapbare vlieger in combinatie met een
lijnwerppistool van Schermuly die eveneens patenten op zijn naam
heeft staan, vormt de
basis van dit vlieger lanceersysteem voor in nood verkerende en op
een rubberen vlotje ronddrijvende gealieerde piloten. Het systeem is
bedoeld om net als bij de bekende Gibson girls, die kleine gele
elegante inklapbare doosvliegertjes, een antenne de lucht in te
sturen voor het verzenden van noodsignalen.
Waarom de vliegers gelanceerd moesten worden, met alle
bijkomende risico’s en niet gewoon van het vlot opgelaten worden op
de winderige zeeën, zoals de Gibson Girls, is mij nu nog een
raadsel. Wellicht moeten we dit alles gewoon maar eens gaan
proberen. De koffer die de piloot in zijn vlotje mee moet nemen is
behoorlijk zwaar, maar bevat wel drie komplete systemen. De Gisbson
girl set is behoorlijk kleiner en lichter en bestaat uit één
vlieger.
Fig. 2
Werken met
historisch materiaal
Het uitpakken van
een pakket, een ingepakte vlieger die soms bijna 100 jaar nadat hij
het vliegerfabriekje heeft verlaten, strak opgerold in zijn
inmiddels kwetsbaar geworden verpakking heeft gezeten is soms super
spannend. Maar het vergt zeker ook verantwoordelijkheid. Vaak is het
materiaal verouderd en poreus geworden. Meestal is het zeer moeilijk
om het geheel na onderzoek weer in verpakte staat te krijgen. Door
roekeloos uitpakken mag er geen informatie verloren gaan. In dit
geval zou de informatie die verloren kan gaan bestaan uit hoe de
zichzelf in de lucht uitklappende vlieger is opgevouwen.
Fig.'s 3, 4 en 5
Het is zeker dat we hier te maken hebben met één
gebruikte (de vlieger is provisorisch opgerolt en de raket is leeg,
door de hitte verkleurd en er zit nog zand en gras aan zijn neus van
de landing op de grond) en twee ongebruikte vliegers, deze keer
bijna 70 jaar oud. Toch wordt bij het uitpakken van de gebruikte
vlieger de nodige voorzichtigheid in acht genomen. De twee
ongebruikte zitten, ook nu nog, origineel verpakt - af fabriek - en
lanceerklaar in hun hoesjes. We gaan eerst de gebruikte vlieger
bekijken en zijn werking bestuderen. Later als er tijd en hulp
beschikbaar is zullen we voorzichtig een ongebruikte openen
(1e fase) en alle stappen daarvan vastleggen op video en
foto, zodat daarna het geheel weer gebruiksklaar gemaakt kan worden
en mischien zelfs geprobeerd en op zijn werking getest kan worden
(2e fase). Het testen van de raketten lijkt mij
vooralsnog een fase te ver. Mogelijk dat echt afschieten eens zou
kunnen met een modern lijnwerptoestel (fase 3).
De vlieger
De vlieger is een bekende voor me, goede vriend Ulli Draheim,
heeft er een in zijn bezit. Een grotere dan de vlieger die hier nu
uitgeklapt voor mij ligt. Ulli is een expert op het gebied van
reddingsvlieger, hij heeft een gigantische verzameling Gibson girls
met alle mogelijke toebehoren. De vlieger van Ulli is de enige
andere Wheelwright die ik tot nu toe gezien heb. De lezer begrijpt
dat ik bijzonder graag in contact kom met mensen die meer van dit
systeem weten of er zelfs mee gewerkt hebben!
De grotere vlieger van Ulli heeft een volledig aluminium
frame, de vlieger die nu voor mij ligt heeft echter ook een enkele
houten lat in zijn frame en het schuivende uitklapmechanisme werkt
een beetje anders. Waarom is het systeem veranderd, waarom twee
versies, waarom… vragen schieten door mij heen! Als blijkt dat de
vlieger nog intakt is, maken we een filmpje hoe de vlieger uitklapt.
Een lekker simpel filmje, maar het verduidelijkt de werking. Het is
te zien op het firstkites.nl YouTube kanaal, zie link
onderaan dit artikel. Maar wat mooi, de vlieger is na al die jaren,
één gelukte of mislukte lancering wie zal het zeggen, nog intakt! En
wellicht is de vlieger gebruikt als vlieger voor de lol.
Fig. 6
De vlieger is nog
stevig én er zijn er nog twee ingepakt. Hij kan dus, heel
voorzichtig, geprobeerd worden. Bij een zwakke tot matige wind gaat
de Wheelwright moeizaam omhoog. De vlieger heeft geen
afstelmogelijkheden voor verschillende windsterkten zoals de Gibson
girls wel hebben. Maar hij doet het, hoewel met een lichte neiging
naar rechts. Later met iets meer wind nog maar eens proberen. Uniek
is het beeld in de lucht van de pennen die aan het voorste stuk lijn
zitten. Deze pennen ontsluiten het hoesje zodat de vlieger kan
uitklappen als hij omhooggetrokken door de raket, zijn hoogste punt
bereikt heeft. Een bijzonder ding, deze vlieger. Jammer dat er zo
weinig bekend is over het gebruikt van deze en andere
reddingsvliegers in de praktijk. Ook dat vraagt om meer experiment,
action research, in de woorden van een andere goede vriend.
Al met al, het mooiste wat er is.
Het afvuur
mechanisme
Eigenlijk niet meer
dan een standaard lijnwerp pistool met raket. Ook deze wordt
voorzichtig uit de koffer gehaald en direkt, zonder schoonmaken
gefotografeerd. Wat een apparaat en weer denk ik aan de douane, het
vliegtuig en de trouwe pakketbezorger...
Fig.
7
Fig. 8
 
Fig. 9 (Ulli Draheim met een van zijn
Wheelwrights) en 10
Zutphen, 5 augustus
2010
Jan Westerink
Eerder gepubliceerd in ""NCB", nr.153, juli -
september 2010 
Patenttekening: Deels overgenomen van
www.espacenet.nl
Aanvulling
(01-10-2010):
De vlieger van Ulli, figuur 9, is ook van
Wheelwright, maar is een andere uitvoering met een
ander bijbehorend patent: GB 569.841 uit
1945.
previous page
/ 
|